In een tijd waarin jongeren, maar ook steeds meer ouderen, zich vooral richten op ‘beeldtaal’ is het waarschijnlijk dat stripboeken of ‘beeldverhalen’ ook in de religieuze communicatie steeds belangrijker worden. Bepaalde stichtingen, speciale uitgeverijen of congregaties weten hier op goede wijze op in te spelen.
Voorblad van ‘De verre bestemming, de grote reis van Zuster Marie-Adolphine’
Recent verschenen in ons land twee stripboeken die, ieder op een geheel eigen manier, stripboeken met een religieus thema genoemd kunnen worden. Aanleiding eens wat dieper te duiken in het fenomeen christelijk beeldverhaal, en dan met name het Nederlandstalige.
De Belgische tekenaar Geert de Sutter verhaalde in stripvorm het leven van de heilige zuster Marie-Adolphine, ook bekend als Kaatje Dierkx. De Amerikaanse striptekenaar Robert Crumb, tekende het boek Genesis in stripbeelden uit. Toch wil ik de twee uitgaven geen religieuze stripboeken noemen, maar gezien hun doelstelling en opzet eerder ‘stripboeken met een religieus thema’.
De verre bestemming
Een ‘echt’ stripboek zoals wij dat in Nederland ons voorstellen bij stripboeken is De verre bestemming door tekenaar/auteur Geert de Sutter. Een uitgave die dankzij meerdere partijen, waaronder het bisdom van Breda, mogelijk is gemaakt. In dit mooi vormgegeven stripboek met harde kaft wordt het verhaal uit de doeken gedaan van de heilige Marie-Adolphine. Zij werd in 1866 in Ossendrecht geboren als Kaatje Dierkx en trad op 27-jarige leeftijd toe tot de Franciscanessen Missionarissen van Maria te Antwerpen. In 1899 vertrok zij als missionaris naar China waar ze een jaar later samen met zes van haar medezusters tijdens de Bokseropstand werd onthoofd. Zuster Marie-Adolphine werd in 2000 heilig verklaard.
Naast het getekende levensverhaal van zuster Marie-Adolphine geeft het boek van 32 pagina’s kort informatie over de stichting die de verering van de heilige wil bevorderen en het initiatief nam tot de uitgave van het stripboek. Een gebed, een woord van de bisschop van Breda, mgr. Van den Hende, een korte historische duiding en enige uitleg over martelaarschap en heiligverklaring completeren het boek.
Door de duidelijke verhaallijn, de fraaie tekeningen (ongeveer in de stijl van de ‘klare lijn’, zoals ook de bekende Kuifje-strips) en de korte toelichtingen is het een mooi stripboek geworden. Het is vooral gericht op een wat jonger leespubliek, al zal ook menig oudere lezer door het boek op een eenvoudige en uiteraard heel beeldende wijze, het verhaal van Kaatje Dierkx tot zich kunnen nemen.
Het boek Genesis
Een stripboek van een geheel andere orde is het met de nodige publiciteit uitgegeven werk van Robert Crumb, een bekende striptekenaar uit de Verenigde staten. Dit in geheel zwart/wit uitgegeven, maar liefst ruim 200 pagina’s tellende stripboek, geeft een, zoals de uitgever het noemt, ‘eigenzinnige interpretatie’ van Genesis. Crumb zou er ongeveer vier jaar aan hebben gewerkt en wie het boek leest kan zich daar wel iets bij voorstellen. De teksten volgen de Bijbel letterlijk en het beeldverhaal respecteert het onderscheid tussen de beschrijvende teksten en de (in tekstballonnen weergegeven) gesproken teksten, hetgeen een enorm werk moet zijn geweest.
De tekenaar gebruikte vooral de King Jamesbijbel. Hij stelt in zijn voorwoord zich zoveel mogelijk aan de letterlijke tekst gehouden te hebben. Voor de Nederlandse vertaling is gebruik gemaakt van de Statenvertaling, die van het Nederlands Bijbelgenootschap, de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 en soms de Willibrord uit 1978.
Opvallend is dat Crumb in zijn voorwoord stelt dat hij niet gelooft dat de Bijbel het woord van God is maar dat het woorden van mensen zijn. Toen Crumb enkele jaren geleden dan ook aankondigde met dit werk te beginnen ontstond er nogal wat onrust onder christelijke groepen in de Verenigde Staten. Er werd vooral een spottende en weinig respectvolle uitgave verwacht. Niet heel verwonderlijk, gelet op ander werk van Crumb. Hoewel je van de stijl met de wat rauwe manier van tekenen en interpretaties van de tekenaar moet houden, vallen de ‘eigenzinnige interpretaties’ mee. Crumb merkt in zijn voorwoord op dat het dan ook niet de bedoeling is geweest een aanstootgevend of beledigend werk af te leveren. Dat maakt het boek echter nog niet geschikt voor jonge lezers. De opdruk op de voorkant dat het boek door minderjarigen uitsluitend onder geleide gelezen mag worden is, hoewel waarschijnlijk een marketingtool, niet onterecht, gezien de soms seksueel getinte tekeningen.
Opvallend
De uitgave van bovengenoemde stripboeken mag opvallend worden genoemd. Het aantal strips met een religieuze connotatie in het Nederlands taalgebied is relatief beperkt. Van de schrijver/tekenaar van De verre bestemming verschenen vrij recent ook nog De tijdelijke dood over de martelaren van Gorcum en een stripboek over zuster Amandina, een van de andere tijdens de Bokseropstand in China vermoorde zusters. Afgelopen jaren konden we in de gespecialiseerde stripzaken nog een stripserie van vijf delen over het Nieuwe en Oude Testament vinden (van Maddox en Anderson). Een groot verkoopsucces was het alweer wat oudere stripboek Jezus Messias van Willem Vink. Met uitzondering van deze laatste twee, halen stripboeken met een uitgesproken religieuze achtergrond niet of nauwelijks de boeken- dan wel stripspeciaalzaken. De meeste religieuze strips in Nederland worden uitgegeven door stichtingen, speciale uitgeverijen of congregaties en hebben over het algemeen beperkte oplagen. Relatief veel Nederlandstalige stripboeken beschrijven het leven van heiligen, wat ongetwijfeld te maken heeft met de achtergrond van de initiatiefnemers. De meeste Nederlandstalige strips zijn overigens vertaald werk.
Volgens een Belgische stichting (Criabd) die bijhoudt wat er aan soorten beeldverhalen op christelijk gebied in de wereld uitkomt, telt het Nederlands taalgebied sinds de jaren zestig van de vorige eeuw ongeveer 150 titels van christelijke beeldverhalen, waarvan het overgrote deel is vertaald uit (vooral) het Frans. Het gaat hier dan echt om ‘stripboeken’, geen religieuze boeken met afbeeldingen. Het Franse taalgebied, dat uiteraard veel groter is maar waar ook van een echte ‘stripboekencultuur’ gesproken kan worden, kent er ongeveer vier keer zoveel.
Catechese
Stripboeken die in Nederland verschijnen staan, voor zover valt na te gaan, meestal los van catechese-activiteiten. Dat is jammer, zeker gelet op het soort werk van iemand als Geert de Sutter. In de voorlichting en het onderwijs over de meeste uiteenlopende onderwerpen is het stripboek niet meer weg te denken als effectief middel. Er is zelfs een aparte stichting voor: Stichting Beeldverhaal Nederland. Het zou interessant zijn om over de grenzen te kijken of er ervaring is met het werken in (jeugd)groepen aan de hand van stripboeken.
Het stripboek is een niet meer weg te denken fenomeen als onderdeel van de (beeld)cultuur van vandaag en zou wellicht met succes meer geïncorporeerd kunnen worden in de kerkelijke communicatie en catecheseactiviteiten.
‘De verre bestemming, de grote reis van Zuster Marie-Adolphine’, door Geert de Sutter; € 10,-. Opbrengst bestemd voor doelstellingen van de Stichting Zuster Marie-Adolphine, Ossendrecht; ISBN/EAN: 978-90-9024660-4. Te bestellen via e-mail: bussche@xs4all.nl
‘Het Boek Genesis’ door Robert Crumb, vertaald door N. Matsier, Uitgeverij De Harmonie, Amsterdam; € 22,50; ISBN 978-90-6169-912-5
Drs. Bert Elbertse is hoofd Pers & Communicatie bij het Secretariaat RKK